Jaña Çişmä rajonï Şaxmaj urta mäktäbe

Sagïnalar sine jakïn duslar
/Sara Sadïjkovanïñ jubilee uñaennan/

Galimova Nazimä Gabdullacan kïzï –
JAña Çişmä rajonï Şaxmaj urta mäktäbeneñ
tatar tele häm ädäbijatï ukïtuçïsï.

2006

Ukïtuçï:
“Söj gomerne, söj xalïknï, söj xalïknïñ dön’jasïn”- dip jazdï Tukaj. Xalïknï söjsäñ, xezmäteñne, icatïñnï xalïkka bagïşlasañ, үzeñ dä xalïk tarafïnnan söelerseñ, xalïk mäxäbbäten kazanïrsïñ digän sүz ul.
Çïn kүñeldän xalïkka xezmät itep, anïñ mäxäbbäten jaulagan kompozitorlarïbïznïñ berse, 80 jaşen tutïrganda da janïp, tormïş jamen toep jaşägän Rossijaneñ atkazangan sängat’ eşleklese, Tatarstannïñ xalïk artistï, G.Tukaj isemendäge Däүlät premijase laureatï, cïrlarï kebek romantik ruxlï, artistlarça därtle-Sara apa Sadïjkova.

***

1 alïp baruçï:
Sara sadïjkova 1906 elnïñ 1 nçe nojabrendä Kazanda Garif abïj b/n Bibigajşä apa gailäsendä tua. Alarnïñ tormïşï kïsïnkï gïna bulsa da, bu gailädä muzïkanï jaratkannar,änise saratskij garmunda ujnagan.Sara apa da 5-6 jaşennän ciñelçä köjlärne үze ujnap, үze cïrlïj başlagan.Kïju,үtker,böterçektäj bu balaga barïsï da soklanïp karagan.
Garif abïj da aldïngï fikerle keşe bula,Tukaj,Därdemänd,F.Ämirxan kitaplarïn cïja,gazeta-zhurnallar aldïra häm iñ möhime-alarnïñ öendä kubïz,garmun kebek muzïka korallarï bula.Näni Sara alardan mägnä tabïp ujnïj.
Үzendä belemgä omtïlïş ujatkan,cïr-bijugä säläten sүndermägän öçen äti-änisenä gomere bue räxmät ukïj Sara apa.Alar gailäsendä tärbija printsiplarï bulïp-olïlarnï xörmät itү,itagat’le bulu,eş keşesenä igtibarlï,avïru-jatimnärgä şäfkat’le bulu torgan.
2 alïp baruçï:
7 jaşe tulgaç, Sara apanï zamanï öçen ataklï Fatixa Aitova mäktäbenä birgännär. Monda ukïganda ul änise b,n teatrga jörgän,artistlarnïñ uenïn soklanïp kүzätkän.Soñïnnanrak Sara apa үzlegennän rojal’dä ujnarga öjränä.Pedagogija texnikumïnda ukïganda ul tatar xalkïnïñ berençe kompozitorï Soltan Gabäşi b/n oçraşa häm ul oeştïrgan xorga jöri başlïj,kүp kontsertlarda çïgïş jasap tanïla bara.Aña konservatorijagä kerergä täkdim itä-lär.1922 elda ul,tatar kïzlarïnnan berençe bularak,Mäskäүdä ukïj başlïj.
1 alïp baruçï:
1924 elda Mäskäүdä Tatar Däүlät eşçe teatrï tua.Aña Mäskäү jugarï sängat’ mäktäplärendä ukuçï tatar jaş’läre çakïrïla.Sara Sadïjkovanïñ talantï monda kiñ açïla.”Galijabanu” dagï-Galijabanu,”Zäñgär şäl” däge-Mäjsärä,”Najomşik” tagï-Göljözem obrazlarï osta gäүdäländerүe Sara Sadïjkovanïñ tormïşnï tiränten añlap icat itүen,avïl kïzlarïnïñ tabigaten, goref-gadätlären jaxşï belүen kүrsätä. Ul drama artistkasï bulïp tanïla,soñrak op-eralarda cïrlïj başlïj.
Uk-çï:
Avïr sugïş ellarï...Sara apa үze kontsert-spektakl’lärdä katnaşa,tik anïñ kүñelenä nider citmi kebek,Bervakït ul gazetadan Äxmät Erikäjneñ”Kötäm sine” şigïren ukïj.

Sin kajlarda jöriseñ ikän
Altïnïm,köläç jözle irkäm.
Kajtïrsïñ dip min ömet itäm
Min sine kötäm (3)

häm menä 1942 elnïñ salkïn cille közge ber könendä,tramvaj kötkändä,mölderämä kүñeldän moñ tүgelä başlïj.Tramvaj kilä,keşelär utïrïp kitä.,Ä Sara apa moñ taşkïnïnnan aerïla almïjça basïp kala.Tatar muzïka dön’jasïnnan berençe tango “Kötäm sine” cïrï şulaj tua häm Sara apanïñ kompozitorlïk icatï da şunnan başlana.

“Kötäm sine” cïrï jañgïrïj.

2 alïp baruçï:
1951 elda Sara apa Tatar Däүlät akademija tetrï rezhisserï Käşifä Tumaşeva b/n oçraşa.M.Fäjzineñ “Ak kalfak” spektakle öçen muzïka jazuïn үtenä ul.”Ak kalfak”tan başlangan spektakl’lärgä muzïka jazu eşe Sara Sadïjkovanïñ kompozitorlïk julïnda jaratkan xezmäte bulïp kitä.Äsärneñ eçtälegen añlap ,här cïrïn cïrlïj -cïrlïj jazganga anïñ muzïkasï härvakït uñïşlï çïga.
Uk-çï:
1958 elda Tatarstan kitap näşrijatï Ildar JUzievnïñ “Tau çişmäse” isemle şigïr’lär cïentïgïn bastïra.Anda”Kajtam inde” şigïre dä bula.Ber könne şagïjr’ janïna Sara apa kilep kerä: “ Ildar,min sezneñ ber şigïregezgä köj jazdïm,muzïka taläp itkänçä,şigïr’ne beraz үzgärtä almassïz mikän”,di.Cïrnï mäşhүr cïrçïlar başkara häm ul populjar cïrlarnïñ bersenä äverelä.

“Qajtam inde” cïrï.

1 alïp baruçï:
S.Sadïjkovanïñ cïrlarï-anïñ tormïşï ide.Näfis jaki jarsulï,moñlï jaki kүtärenke ruxlï cïrlarï tatar xalïk köjlärenä oxşaş. Tatar xalïk moñïna tamïrlarï b/n berekkän ul cïrlarnï kajda gïna belmilär,kajda gïna cïrlamïjlar.Sara apa kүp ezlänep,tïrïşïp icat itä, kïenlïklar aşa uñïşka ireşä.
Uk-çï:
Lena Şakircanova istälegennän:Bervakït Sara apaga şigïr’ kitabïmnï bүläk ittem.Ber atna uzmagandïr,ul bik dulkïnlanïp janïma kerde.”Äjdä sineñ sүzläreñä cïr jazdïm, ujnap kүrsätäm,dip mine үzlärenä alïp kitte.Sara apa pianino karşïna kilep utïrdï,үze ujnap,үze cïrlap cibärde.
Irkäñ bulasïm kilä,
Bikäñ bulasïm kilä.
Ällä niçek bik moñlanïp xislänep, özelep cïrladï ul anï.Min sүzläre b,n muzïkanïñ şulkadär täñgäl kilүenä soklanïp,isem kitep onïtïldïm.

Cïr “Irkäm Bulasïm Kilä”

2 alïp baruçï:
Fänija Çanïşeva istäleklärennän:Bervakït miña şigïr’lär jazuçï ber xanïm:”Sez Sara Sadïjkova belän dus,minem 1-2 şigïremne biregez äle, köj jazmas mikän”,-dide.Sara apadan ozak kïna cavap bulmadï. Oçraşïp ,bu turïda sүz kuzgatkaç , ul gadi genä itep:” akïllïm,min bit kiemnär tegүçe tүgel,zakazlar kabul itmim.Fäkat’ үzemä oşagan, ruxïma jakïn şigïr’lärgä genä köj jazam. Alarnï da kitaplardan үzem sajlap alam”, dide.
Uk.çï:
Çïnlap ta ,Sara apa şagïjr’lär belän tïgïz elemtädä icat itä.Xäsän Tufan sүzlärenä ul kүp cïr jazmïj.Läkin arada Kazan kiçläre” digän val’s-bu ike talantnïñ iskitkeç matur icat cimeşe.Cïrnï bigräk tä jaş ‘lär,studentlar jaratïp cïrlïjlar. val’s tempïna oçïp biilär. Tufanlï, Saralï Kazan kiçläre härkemneñ kүñelendä uelïp kalïr, bu cïr tugan cirebezgä mädxija bulïp ozak ellar jañgïrar.

Cïr “Qazan kiçläre”.

1 alïp baruçï:
Sara Sadïjkovanïñ här jaña cïrï – muzïka söjuçelär öçen jaña bүläk. Kompozitor cïr öçen nigezne tatar poezijasennän osta taba belä. Anïñ belän bergä cïr icat itmägän tatar şagïjre, mögaen, juktïr.
Uk – çï:
Äxmät Räşitov istäleklärennän:
Sara apa belän bergäläp 10lap cïr jazdïk. Şular arasïnnan iñ bäxetle jazmïş “Berençe mäxäbbät” cïrïna nasïjp buldï. Menä çirek gasïr bue ul – cïrçïlar repertuarïnda. Ä bu cïrnïñ tarixï bik katlaulï.
Bervakït min Kazanda Aktanïştan kilgän ber kïz belän tanïştïm. Min Kazagïstanga kitkändä, ul mine kötärgä vägdä birde. Läkin gailälärendä nindider kүñelsezlek çïgïp, kïz tugan jaklarïna kajtïp kitkän.häm bez başka oçraşmadïk. Sara apaga täkdim itelgän şigïr’dä kïznïñ iseme dä atalgan ide. Sara apa: “Äxmät akïllïm, “Agïjdel sïluï” dip kaldïrïjk, isemen atamïjk, añlagan keşe añlar, ä sin cïrnï işetkän saen, şul kïznï ujlarsïñ. Başkalar da үz söjgän jarlarïn iskä töşererlär”, - dide.

Cïr “Berençe mäxäbbät”

2 alïp baruçï:
60 – 70 ellarda Sara apa respublikabïz avïllarïna bagïşlap kүp kenä cïrlar jazdï: “Balkïj Şäjmorza utlarï”, “Arça kiçläre”, “Baltaçïm”, “Çïnlï” h.b.
Här avïlga cïr jazmïjlar, dijuçelärgä ul “här avïl saen cïr jazsak ta tamanga kiler, bezneñ avïllarïbïz bik kaderle. Cïrï bulgan avïlnïñ tormïşï da jam’le bula. Cïr ul avïl keşesen tärbijali” – di torgan bula.
Uk – çï:
Avïllarga karata cïr jazu kompanijasenä kүp şagïjr’ häm kompozitorlar kuşïla. Ä menä Sara apa үzenä juldaş itep Mostafa Nogmannï ala.
“Açï täcribä” (M.Mähdiev) 297 bit, özek ukïla.

Cïr “Ber gүzälen sagïnam Çişmäneñ”.

1 alïp baruçï:
Sara apa bervakïtta da zarlana belmi ,xätta olïgajgaç ta kontsertlar belän avïllarga çïga. Bervakït kïşïn ul kulïn sïndïra. Inde Sara apa kontsertka bara almas, dilär. läkin ul, gipslï kulïn iñenä asïp, avtobuska kerep utïra häm “Kul sïndï dip kontsert özär xäl juk, baş urïnïnda bit” di. Tamaşaçïlar aldïna ul şat käef belän matur itep kilep çïga, kүñelle itep söjläşä, kulï sïnganlïgï turïnda berkem ujlamïj da. Ul säxnäne canï – täne belän jarata, säxnäsez үzeneñ tormïşïn kүz aldïna kiterä almïj. Үzeneñ icatï belän millätne saklap kalïrga omtïluçï gacäep talantlï, tïrïş, duslïknïñ kaderen belүçe eçkersez mölaem apa bulïp, ul kүplärneñ xäterendä saklana.
Uk – çï:
Kajvakït moñ – cïr үzennän – үze kilep, agïlïp tora, di ul.
G. Zäjnäşeva “Sara Sadïjkova” kitabï 123 bit (özek uku).

Cïr “Äj jazmïş, jazmïş”.

2 alïp baruçï:
1960 ellardan anïñ kompozitorlïk icatï jaña baskïçka kүtärelä. härkajda anïñ cïrlarï jañgïrïj, härkajda anïñ äsär-lären tïñlïjlar. Radio – televidenie aña kiñ kolaçïn aça, anïñ cïrlarïnnan torgan zur kontsertlar tapşïrïla.
Uk – çï:
Bu urïnda alarnïñ Gomär Bäşirov belän berlektä jazgan ”Cidegän Çişmä” cïrïn iskä töşersäk urïnlï bulïr.
G. Zäjnäşeva “Sara Sadïjkova” kitabï 133 bit.

Cïr ”Cidegän Çişmä”.

Uk – çï:
Sara Sadïjkovanïñ kүp cïrlarïn Ilham Şakirov, Zöhrä Säxäbieva, Rafael’ Il’jasov, Zilä Söngätullinalar başkardï. Kompozitornïñ kötelmägän urïnda basïmnar belän үrelderelgän, matur melodijagä korïlgan cïrlarï, därtle, biep kitärgä öndäp torgan ritmlï, zamança intonatsijalär belän jazïlgannar. Şundïj cïrlarnïñ bersen tïñlap үtik. Cïr “Val’s”.
Bäxetle jazmïş! Sүrelmäs jaş’lek! Bu sүzlär Sara apaga bik turï kilälär. Moñï kartajmagan kebek үze dä ul kartajunïñ ni ikänen belmägän. Inde gomereneñ soñgï könnäre jakïnlaşkanda da, şifaxanädä jatkanda tekteräse kүlmäklär, çigeläse kalfaklar,jazïlasï cïrlar turïnda ujlagan.
Cïr tua, cïr jaşi, cïrlauçïsï bulganda – cïr mäñge үlmi. Sara Sadïjkovanïñ cïrlarï jaşäjaçäk, çönki alarnï cïrlïjlar, cïrlajaçaklar.
Äje, Sara Sadïjkovanï jakïn duslarï ozak sagïnïrlar äle.

Izge cannar cirdä kimi bara,
Bägïr’lärgä tagïn kan sava;
Cïrïñ gïna kaldï mikänni soñ,
Soñgï jadkar’ bulïp dön’jaga?

Bar jöräklär moñga susaganda,
Juanïr sүz tansïk çagïnda.
Sin iñ kiräk keşe ideñ bezgä
Mäjdanda häm tujda – tabïnda.

Kiläçäkne kүrer keşelärneñ
Keşelegen cirdä saklarga.
Mäñgelek can iñderergä ide
Sineñ kebek izge zatlarga.

Cïrlar gïna kaldï mikänni soñ?
Istälegeñ bulïp dön’jaga?
Izge cannar haman kimi bara,
Jöräklärgä haman kan sava.

Kiçä barïşïnda G. Zäjnaşevanïñ “Sara Sadïjkova” ,M. Mähdievneñ “Açï täcribä” kitaplarï fajdalanïldï.

edu.ksu.ru/upload/files/265/872.doc

Automatic translation